Με αφορμή τη χθεσινή τηλεοπτική συνέντευξη-αγιογραφία του προέδρου του ΣΕΒ και εκ των μετόχων του ομίλου Vivartia Δημήτρη Δασκαλόπουλου, μου γεννήθηκαν ερωτηματικά τα οποία πάντα με βασάνιζαν αλλά ποτέ δεν μπήκα στον πειρασμό να τα αναλύσω λίγο περισσότερο. Το κυριότερο ερώτημα είναι για το αν διακατέχεται ο επιχειρηματικός κόσμος από ηθικούς κανόνες. Κάποιοι έχουν έτοιμη την απάντηση. «Σιγά να μην έχει ηθικούς φραγμούς το κεφάλαιο». Στην πράξη όμως ο χώρος της σύγχρονης προβληματικής της ηθικής έχει ορίσει διαφορετικά πρότυπα θεώρησης αυτού του προβληματισμού.

Ο Bernard Mandeville υποστήριξε τον περίφημο «αμοραλισμό των επιχειρήσεων». Σύμφωνα με αυτή τη θέση πρέπει να υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ της έννοιας της αρετής και του εμπορίου. Δηλαδή το άνοιγμα της αγοράς και η ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου οδηγεί τις επιχειρήσεις να κρατήσουν κατώτερες ηθικές στάσεις, πράγμα που αντιτίθεται στον ενάρετο άνθρωπο. Έτσι για να μπορέσει μία επιχείρηση να πετύχει τους στόχους της οδηγείται σε πρακτικές μη συμβατές με την έννοια της ηθικής.

Ο Milton Friedman υιοθέτησε κατά μία έννοια τον παραπάνω συλλογισμό και του έδωσε την απαραίτητη εξέλιξή του στην εποχή μας. Πιο συγκεκριμένα αποδέχεται ότι είναι απαράδεκτη η προώθηση μιας «αρετολογικής» στάσης από μεριάς των εταιρικών οργανισμών, καθώς μια τέτοια στάση έρχεται σε αντίθεση με τους σκοπούς της εταιρίας και το συμφέρον των μετόχων της. Η έννοια «εταιρική κοινωνική ευθύνη», κατά τον Friedman, απευθύνεται μόνο σε οργανισμούς κοινής ωφέλειας ή φιλανθρωπικές οργανώσεις.

Η σημερινή επιχειρηματική πραγματικότητα έρχεται να αναθεωρήσει αυτή την άποψη και να υποστηρίξει ότι μπορούν να υιοθετηθούν μη οικονομικοί στόχοι για την προώθηση ενός κοινωνικού χαρακτήρα του οργανισμού. Κι αυτό γιατί μπορεί η εταιρία να είναι ένα απρόσωπο «ον» και να στερείται υποχρεώσεων και δικαιωμάτων αντίστοιχων με ένα φυσικό πρόσωπο, εντούτοις αποτελείται από πρόσωπα που διέπονται από ηθικούς κανόνες και κάνουν συγκεκριμένες ηθικές επιλογές. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι ο κάθε επαγγελματίας «φέρει ηθική ευθύνη» για τον τρόπο διευθέτησης των σχέσεων μεταξύ εργαζομένων και επιχείρησης. Είναι δηλαδή εξ ορισμού αναγκαία η υιοθέτηση του όρου «εταιρική κοινωνική ευθύνη».

Εγωιστικό πρότυπο

Ο manager θα πρέπει να προβεί σε εκείνες τις ενέργειες οι οποίες θα κοιτάζουν πρώτα την εξυπηρέτηση των προσωπικών του συμφερόντων – και κατ’ επέκταση και της εταιρείας. Πολλές φορές αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σύγκρουση ανάμεσα στο προσωπικό και στο εταιρικό συμφέρον.

Ωφελιμιστικό πρότυπο

Ο manager λαμβάνει αποφάσεις που προωθούν και το κοινωνικό αλλά και το εταιρικό καλό, ανεξάρτητα αν αυτές οι αποφάσεις έχουν άμεση επίδραση στο προσωπικό του συμφέρον. (Πραξιολογικός Ωφελιμισμός-Κανονολογικός Ωφελιμισμός). Και στις δύο περιπτώσεις εντός της παρένθεσης ο manager λαμβάνει την ίδια απόφαση. Η πρακτική εφαρμογή όμως έχει διαφορετικά αποτελέσματα. Στην πρώτη περίπτωση, σε μια υπόθεση απόλυσης, θα απολυόντουσαν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία για να μειωθεί η ζημιά στην εταιρεία, ενώ στη δεύτερη οι νεότεροι σε ηλικία εργαζόμενοι, λαμβάνοντας υπόψη τις μακροπρόθεσμες επιδράσεις στην κοινωνία. Δεχόμαστε δηλαδή, σε αυτήν την περίπτωση κάποιες αρχές δικαιοσύνης.

Αρετολογικό πρότυπο

Το βασικό χαρακτηριστικό είναι η έμφαση που δίνεται στην ποιότητα του χαρακτήρα ενός προσώπου και όχι μόνο στην ορθότητα των πράξεών του. Η εξέταση κάθε κατάστασης ξεχωριστά δίνει την δυνατότητα για την αποφυγή μιας απόλυτης, δεοντοκρατικής στάσης που δεν μπορεί να εφαρμοσθεί στον ιδιόμορφο τομέα των επιχειρήσεων.

Συνεχίζεται αργότερα…